Prawo autorskie jest pojęciem prawniczym (ang. copyright), określa ogół praw przysługujących autorowi dzieła oraz reguluje kwestie dotyczące użytkowania i czerpania korzyści z dzieła przez autora.

Prawo autorskie jest szczegółowo uregulowane w ustawie z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (tekst jednolity: Dz. U. 2006r. Nr 90 poz. 631), dalej: PrAut.

Przedmiotem ochrony prawa autorskiego jest utwór, czyli - zgodnie z przepisem art. 1 PrAut - każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia. Ochroną objęty może być wyłącznie sposób wyrażenia; nie są objęte ochroną: odkrycia, idee, procedury, metody i zasady działania oraz koncepcje matematyczne. Co jest bardzo ważne - ochrona przysługuje twórcy niezależnie od spełnienia jakichkolwiek formalności.

Aby móc zakwalifikować rezultat pracy człowieka jako utwór, powinien on spełniać dwie przesłanki - oryginalności i indywidualności. Przesłanka oryginalności zostaje spełniona wówczas, gdy powstaje nowy, choćby nawet tylko subiektywnie, wytwór intelektu czlowieka. Przesłanka indywidualości jest spełniona, kiedy utwór ma osobisty charakter, a zatem jest jednorazowy i niepowtarzalny. Ujmując tę kwestię w najprostszy sposób należy stwierdzić, że utwór ma indywidualny charakter, gdy naznaczony jest osobistym piętnem autora.

Prawo autorskie dzieli się na autorskie prawa osobiste i majątkowe.

Zgodnie z brzmieniem art. 16 PrAut, autorskie prawa osobiste chronią nieograniczoną w czasie i niepodlegającą zrzeczeniu się lub zbyciu więź twórcy z utworem, a w szczególności prawo do: autorstwa utworu, oznaczania utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo do udostępniania go anonimowo, nienaruszlaności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania, decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publicnzości, nadzoru nad sposobem korzystania z utworu. Zadaniem osobistych praw autorskich jest ochrona, innych niż ekonomiczne, uprawnień autora związanych z danym utworem.

Z kolei z art. 17 i następne PrAut definiują autorskie prawa majątkowe - są to uprawnienia, jakie przysługują twórcy utworu, ze szczególnym uwzględnieniem kwestii ekonomicznych. Art. 17 PrAut stanowi, że "twórcy przysługuje wyłączne prawo do korzytsania z utworu i rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji oraz do wynagrodzenia za korzystanie z utworu". Autorskie prawa nie są nieograniczone w czasie i trwają: przez cały czas życia twórcy i 70 lat po jego śmierci, a jeżeli twórca nie jest znany - 70 lat od daty pierwszego rozpowszechnienia utworu. Jeżeli z mocy ustawy autorskie prawa majątkowe przysługują innej osobie niż twórca, trwają 70 lat od daty rozpowszechnienia utworu, lub gdy utór nie został rozpowszechniony - 70 lat od daty ustalenia utworu.

Plagiat (łac. plagium - kradzież) oznacza skopiowanie cudzej pracy/pomysłu (lub jej części) i przedstawienie pod własnym nazwiskiem, np. obrazu, fotografii, odkrycia, piosenki, wynalazku, pracy magisterskiej/ doktorskiej czy publikacji naukowej.

Samo słowo "plagiat" nie zostało poddane legalnemu zdefiniowaniu w żadnym obecnie obowiązującym akcie prawnym. Powszechnie uważa się, iż jest to naruszenie praw autorskich osobistych, polegające na przywłaszczeniu sobie autorstwa całego cudzego utworu, albo na zapożyzeniu fragmentów cudzego utworu bez podania twórcy. Często zwane jest kradzieżą własności intelektualnej. Jest to zawsze naganne moralnie, ale nie zawsze stanowi naruszenie praw autorskich lub pokrewnych, więc nie zawsze pociąga za sobą sankcje cywilnoprawne lub karne.

Auto plagiat, podobnie jak plagiat, nie posiada definicji w żadnych powszechnie obowiązujących aktach prawnych. W doktrynie prawa przyjmuje się, że pojęcie "auto plagiat" definiuje następujące zachowania: ponowne wykorzystanie swojego wcześniejszego dzieła w późniejszym, ponowną publikację (publikacja duplikatowa), recypowanie/przejęcie fragmentów dzieła do nowego utworu. W tówrczości akademickiej odnosi się to pojęcie do ponownego wykorzystania własnych rozpowszechnionych pomysłów, tekstu, wyników badań naukowych bez oznaczenia żródła ich publikacji.

W przyapdku auto plagiatu nie można mówić o naruszeniu autorskich praw osobistych przysługujących twórcy utworu, ale na pewno dochodzi do naruszenia autorskich praw majątkowych, na przykład wydawcy. Ponadto recypowanie własnej twórczości do kolejnych utworów mające na celu zwiększenie dorobku naukowego oraz wprowadzenie w błąd i stworzenie wrażenia wydania dzieła po raz pierwszy, można zakwalifikować jako czyn stanowiący oszustwo naukowe. Ze zjawiskiem auto plagiatu niewątpliwie łączy się zarzut niemoralności.  

Art. 14.

1. Jeżeli w umowie o pracę nie postanowiono inaczej, instytucji naukowej przysługuje pierwszeństwo opublikowania utworu naukowego pracownika, który stworzył ten utwór w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy. Twórcy przysługuje prawo do wynagrodzenia. Pierwszeństwo opublikowania wygasa, jeżeli w ciągu sześciu miesięcy od dostarczenia utworu nie zawarto z twórcą umowy o wydanie utworu albo jeżeli w okresie dwóch lat od daty jego przyjęcia utwór nie został opublikowany.
 
2. Instytucja naukowa może, bez odrębnego wynagrodzenia, korzystać z materiału naukowego zawartego w utworze, o którym mowa w ust. 1, oraz udostępniać ten utwór osobom trzecim, jeżeli to wynika z uzgodnionego przeznaczenia utworu lub zostało postanowione w umowie.
 
Z przytoczonego przepisu jednoznacznie wynika, że jeżeli utwór naukowy jest stworzony w wyniku wykonywania obowiązków wynikających ze stosunku pracy, to Uczelnia ma prawo pierwszej jego publikacji. Ważne jest, że uprawnienie do pierwszej publikacji wygasa po  sześciu miesiącach i wówczas autor utworu ma pełne prawo rozporządzania nim, a więc może je publikować w dowolnym czasopiśmie, czy w jakikolwiek inny sposób nim rozporządzać.

Zakres autorskich praw majątkowych przysługujących  wydawcy do zgłaszanego przez nas do publikacji artykułu zależy od postanowień zawartych w umowie wydawniczej. Trzeba pamiętać, aby w takiej umowie dokładnie wskazać zakres (pola eksploatacji z art. 50 PrAut), w jakim przenosimy na wydawnictwo autorskie prawa majątkowe do utworu (tutaj: artykułu), czyli w jakim zakresie wydawca może rozporządzać naszym artykułem. Z praktycznego i ekonomicznego punku widzenia zaleca się, aby przenosić na wydawnictwa autorskie prawa majątkowe tylko w niezbędnym do publikacji zakresie, czyli jeżeli dany wydawca decyduje się na opublikowanie artykułu drukiem, to nie jest wymagane przenoszenie na niego autorskich praw majątkowych do publikowania artykułu w Internecie, czy też innej postaci. W sytuacji, gdyby wydawca chciał opublikować nasz artykuł w innej wersji niż papierowa, zawsze można zawrzeć aneks do umowy, w którym określi się pola eksploatacji, na których będzie dokonane dalsze przeniesienie praw.
 
Poniżej zamieszczony został przykładowy zapis umowny dotyczący przeniesienia autorskich praw majątkowych w umowie wydawniczej, kiedy Wydawca chce nabycia całości autorskich praw majątkowych:
 
„1. Autor oświadcza, iż jest właścicielem autorskich praw majątkowych oraz, że prawa te nie naruszają żadnych praw względem osób trzecich.
 
2. Auror przenosi na Wydawcę, a Wydawca nabywa autorskie prawa majątkowe do korzystania i rozporządzania przedmiotem umowy, o którym mowa w § … w całości lub fragmentach, jako utworem odrębnym lub wspólnie z innym utworem, do którego Wydawca ma prawa, na cały okres ochrony autorskich praw majątkowych w kraju lub za granicą na następujących polach eksploatacji:
 
a) w zakresie utrwalania i zwielokrotniania – wytworzenie egzemplarzy, w tym wydruku na papierze, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową, jak również w sieciach multimedialnych, w tym Internet i intranet, w szczególności on-line;
 
b) rozpowszechniania utworu (bez ograniczeń ilościowych lub z takimi ograniczeniami), odrębnie lub w ramach zbiorowych utworów, w szczególności poprzez wprowadzenie do obrotu oryginału lub egzemplarzy, na których utwór w całości lub części został utrwalony, w postaci płyt CD, wydruku na papierze, wydawania w całości lub odcinkach wydawnictw elektronicznych, w szczególności typu „bazy danych”, drukiem, na każdym znanym w momencie zawierania umowy nośniku, w zakresie obrotu egzemplarzami, na których dzieło utrwalono;
 
c) udostępniania, w tym także przesyłanie za pośrednictwem sieci multimedialnych, w szczególności Internetu i intranetu on-line, publiczne udostępnianie w taki sposób, aby każdy mógł mieć do utworów lub ich fragmentów dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym.
Przeniesienie autorskich praw majątkowych na polach eksploatacji wymienionych w tym punkcie nastąpi z chwilą podpisania przez obie strony niniejszej umowy.”
 
W umowie może być też zawarty klasyczny zapis, przytaczający pola eksploatacji wymienione w PrAut, tj.:
 
„Autor przenosi na Wydawcę, a Wydawca przyjmuje autorskie prawa majątkowe do przedmiotu umowy, o którym mowa w §…, na wszystkich polach eksploatacji, znanych w momencie zawierania umowy, w szczególności wymienionych w art. 50 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych, tj.:
 
a) w zakresie utrwalania i zwielokrotniania utworu – wytwarzanie określoną techniką egzemplarzy utworu, w tym techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
 
b) w zakresie obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono – wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy;
 
c) w zakresie rozpowszechniania utworu w sposób inny niż określony w pkt b) – publiczne wykonanie, wystawienie, wyświetlenie, odtworzenie oraz nadawanie i reemitowanie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym.”
 
Zdecydowanie jednak zaleca się, aby z wydawcami zawierać niewyłączne umowy licencyjne, dzięki którym prawa autorskie majątkowe pozostają przy twórcy artykułu, a więc może nimi dalej rozporządzać w sposób przez siebie wybrany. Rozumie się przez to taką sytuację, kiedy jeden artykuł może być na takiej licencji publikowany w kilku czasopismach w niezmienionej formie.
 
Ponadto zwracamy szczególną uwagę na sytuacje, kiedy autorzy artykułów, często niepotrzebnie, przenoszą całość autorskich praw majątkowych!! Jeżeli wydawca wydaje czasopismo tylko w formie papierowej, nie należy przenosić swoich praw na polu Internet czy inne, niezwiązane z papierowym drukiem.

Zgodnie z art. 74 PrAut - programy komputerowe podlegają ochronie jak utwory literackie, o ile przepisy nie stanowią inaczej. Jednakże, podobnie jak w przypadku „zwykłych” utworów, ochrona przyznana programowi komputerowemu obejmuje wszystkie formy jego wyrażenia, oprócz idei i zasad będących podstawą jakiegokolwiek elementu programu komputerowego, w tym podstawą łączy.
 
W odniesieniu do programów komputerowych występują inne pola eksploatacji, niż w przypadku utworów niebędących programami komputerowymi. Są one zawarte w art. 74 ust. 4 PrAut i stanowią katalog zamknięty, co znaczy, że przeniesienie autorskich praw majątkowych do programu może być dokonany tylko na polach eksploatacji wyraźnie wymienionych w tym przepisie.
 
Bardzo istotną kwestią w przypadku programów komputerowych jest fakt, że prawa majątkowe do programu komputerowego stworzonego przez pracownika w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy przysługują pracodawcy, o ile umowa nie stanowi inaczej.
Poniżej, zgodnie z treścią art. 74 ust. 4 PrAut, zostały wymienione pola eksploatacji dla programów komputerowych:
 
„1) trwałe lub czasowe zwielokrotnienia programu komputerowego w całości lub w części jakimikolwiek środkami i w jakiejkolwiek formie; w zakresie, w którym dla wprowadzania, wyświetlania, stosowania, przekazywania i przechowywania programu komputerowego niezbędne jest jego zwielokrotnienie, czynności te wymagają zgody uprawnionego;
 
2) tłumaczenia, przystosowywania, zmiany układu lub jakichkolwiek innych zmian w programie komputerowym, z zachowaniem praw osoby, która tych zmian dokonała;
 
3) rozpowszechniania, w tym użyczenia lub najmu, programu komputerowego lub jego kopii.”
 
Warto też zaznaczyć, że są sytuacje, kiedy nie jest wymagane zezwolenie uprawnionego do programu komputerowego. Oto te sytuacje:
 
„1) sporządzenie kopii zapasowej, jeżeli jest to niezbędne do korzystania z programu komputerowego. Jeżeli umowa nie stanowi inaczej, kopia ta nie może być używana równocześnie z programem komputerowym;
 
2) obserwowanie, badanie i testowanie funkcjonowania programu komputerowego w celu poznania jego idei i zasad przez osobę posiadającą prawo korzystania z egzemplarza programu komputerowego, jeżeli, będąc do tych czynności upoważniona, dokonuje ona tego w trakcie wprowadzania, wyświetlania, stosowania, przekazywania lub przechowywania programu komputerowego;
 
3) zwielokrotnianie kodu lub tłumaczenie jego formy w rozumieniu art. 74 ust. 4 pkt 1 i 2 (przytoczone wyżej), jeżeli jest to niezbędne do uzyskania informacji koniecznych do osiągnięcia współdziałania niezależnie stworzonego programu komputerowego z innymi programami komputerowymi, o ile zostaną spełnione następujące warunki:
 
a) czynności te dokonywane są przez licencjobiorcę lub inną osobę uprawnioną do korzystania z egzemplarza programu komputerowego bądź przez inną osobę działającą na ich rzecz,
 
b) informacje niezbędne do osiągnięcia współdziałania nie były uprzednio łatwo dostępne dla osób, o których mowa pod lit. a,
 
c) czynności te odnoszą się do tych części oryginalnego programu komputerowego, które są niezbędne do osiągnięcia współdziałania.”
 
WAŻNE!  Informacje, o których mowa powyżej, nie mogą być: wykorzystane do innych celów niż osiągnięcie współdziałania niezależnie stworzonego programu komputerowego; przekazane innym osobom, chyba że jest to niezbędne do osiągnięcia współdziałania niezależnie stworzonego programu komputerowego; wykorzystane do rozwijania, wytwarzania lub wprowadzania do obrotu programu komputerowego o istotnie podobnej formie wyrażenia lub do innych czynności naruszających prawa autorskie.

W przypadku oprogramowania, w którym występują zarówno elementy będące programem komputerowym, jak i elementy nim nie będące, jest przewidziana dal tych elementów różna ochrona. Dlatego w umowie na licencję oprogramowania, czy jego zakupu, czy każdej innej, której przedmiotem jest oprogramowanie, zapisy dotyczące autorskich praw majątkowych powinny brzmieć następująco:
 
„Autor/Licencjodawca przenosi autorskie prawa majątkowe /udziela licencji Nabywcy/Licencjobiorcy na następujących polach eksploatacji:

1.      W odniesieniu do elementów oprogramowania będących programem komputerowym – zgodnie z art. 74 ust. 4 PrAut:
a)      trwałe lub czasowe zwielokrotnienia programu komputerowego w całości lub w części jakimikolwiek środkami i w jakiejkolwiek formie; w zakresie, w którym dla wprowadzania, wyświetlania, stosowania, przekazywania i przechowywania programu komputerowego niezbędne jest jego zwielokrotnienie, czynności te wymagają zgody uprawnionego;
b)      tłumaczenia, przystosowywania, zmiany układu lub jakichkolwiek innych zmian w programie komputerowym, z zachowaniem praw osoby, która tych zmian dokonała;
c)      rozpowszechniania, w tym użyczenia lub najmu, programu komputerowego lub jego kopii.
2.      W odniesieniu do pozostałych elementów, niebędących programem komputerowym – zgodnie z art. 50 PrAut:
a)      w zakresie utrwalania i zwielokrotniania utworu – wytwarzanie określoną techniką egzemplarzy utworu, w tym techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
b)      w zakresie obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono – wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy;
c)      w zakresie rozpowszechniania utworu w sposób inny niż określony w pkt b) – publiczne wykonanie, wystawienie, wyświetlenie, odtworzenie oraz nadawanie i reemitowanie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym.